Gözaltı Nedir?

Gözaltı, bir suça ilişkin yapılan yakalama işleminin ardından kişinin Cumhuriyet savcılığınca derhal serbest bırakılmadığı durumlarda, soruşturmanın tamamlanması amacıyla ve kanunun emrettiği sürelerle sınırlı olarak bir süre kolluk nezaretinde tutulmasına ilişkin bir koruma tedbiridir.

Kişinin gözaltına alınabilmesi için, gözaltı işleminin soruşturmanın salahiyeti açısından zarurilik arz etmesi ve olayda soruşturma konusu suçun işlendiğine yönelik makul şüphenin ve somut delillerin bulunuyor olması gerekmektedir.

Gözaltı Kararını Kim Verir?

Gözaltı kararını verme yetkisi kural olarak Cumhuriyet savcısına aittir. Ancak bazı suçlar için mülki amirinin belirleyeceği yetkili kolluk amirleri de gözaltı kararı verebilir. Suçüstü halleriyle sınırlı olmak kaydıyla; şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda ve ayrıca;

Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar ile 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;
1. Kasten öldürme (madde 81, 82), taksirle öldürme (madde 85),
2. Kasten yaralama (madde 86, 87),
3. Cinsel saldırı (madde 102),
4. Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
5. Hırsızlık (madde 141, 142),
6. Yağma (madde 148, 149),
7. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
8. Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195),
9. Fuhuş (madde 227),
10. Kötü muamele (madde 232),
11. 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda yer alan suçlar.
12. 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
13. 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
14. 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3 üncü maddesinde belirtilen suçlara ilişkin yürütülen soruşturmaların şüphelileri hakkında mülki amirin belirleyeceği yetkili kolluk amirleri de gözaltı kararı verebilir.

Dolayısıyla tutuklamadan farklı olarak gözaltı kararı verilebilmesi için hakim kararına yahut onayına gerek yoktur.

Gözaltı Süresi Ne Kadardır?

Gözaltı süresi şüphelinin yetkili hakim veya mahkeme önüne çıkarılması gereken süre hariç yakalama anından itibaren 24 saati geçemez. Yetkili hakim veya mahkeme önüne çıkarılma süresi ise 12 saatten fazla olamaz. Ancak toplu olarak işlenen suçlarda her biri 1 günü geçmemek ve yazılı olmak koşuluyla gözaltı süresi Cumhuriyet savcısınca üç gün uzatılabilir.

Suçüstü hali ile sınırlı olmak kaydıyla yukarıda listelenen suçlarda ise yetkili kolluk amirince verilebilecek gözaltı süresi 24 saatten, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda ise 48 saatten fazla olamayacaktır. Bu hallerde hakim önüne çıkarılma süresi 48 saatten, toplu olarak işlenen suçlarda ise 4 günden fazla olamaz.

Gözaltına alınan kişi bırakılmazsa, en geç bu süreler sonunda sulh ceza hâkimi önüne çıkarılıp sorguya çekilir. Sorguda kişinin müdafinin hazır bulunması zorunludur.

Gözaltı İşlemi Nasıl Uygulanır?

Gözaltı işleminin uygulanabilmesi için öncelikle kişinin hukuka uygun bir biçimde yakalanmış olması gerekmektedir.

Yakalanan kişinin gözaltına alınacak olduğu hallerde, öncelikle kişinin gözaltına alınmadan önceki sağlık durumu bir hekim raporuyla belirlenir. Gözaltı yerinin değiştirilmesi, süresinin uzatılması, sona ermesi hallerinden önce de bu işlem yinelenir.

Gözaltına alınmak üzere ilgili birime getirilen kişinin öncelikle yakınlarına veya kendisinin belirleyeceği başka bir kişiye Cumhuriyet savcısının emriyle haber verilir. Gözaltına alınacak kişi yabancı ise, kendisinin açıkça karşı çıkmaması koşulu ile durum, vatandaşı olduğu büyükelçiliği veya konsolosluğuna bildirilir.

Daha sonra kişinin nezarethaneye konulmadan önce usulünce üzeri aranır. Kendisine zarar verebilme ihtimali olan kravat, kemer, ip gibi her türlü kesici ve delici aletten arındırılır. Ayrıca üzerinden çıkan diğer her türlü eşya ve paraya ilişkin de paranın seri numarası, miktarı ile eşyaların vasıfları ve markalarını belirten bir tutanak düzenlenir ve bu tutanaktan bir nüsha üzeri aranan kişiye verilir. Güvenlik araması işlemleri tamamlanan kişi, yönetmelik hükümlerine uygun olarak ilgili nezarethaneye yerleştirilir. Üzeri aranan kişinin nezarethaneye alındığı hususu “Nezarethaneye Alınanların Kaydına Ait Defter”e kaydedilir.

Gözaltında Nezarethane Koşulları Nasıldır?

Nezarethanede aynı suçla ilgisi olanlar, birbirine hasım olanlar, erkek ve kadınlar bir araya konulmazlar, çocuklar yetişkinlerden ayrı tutulurlar. Ayrıca nezarethanelerde zaruri durumlar hariç beşten fazla kişi aynı ortamda bulunamaz.

Nezarethaneye alınacak yiyecek ve içecekler önceden kontrol edilir. Gözaltındaki kişinin tuvalet, temizlik gibi zorunlu ihtiyaçları görevli memur gözetiminde sağlanır.

Gözaltına alınan kişi saldırgan bir tutum sergilemeye başladığı veya kendisine zarar vermeye kalkıştığı takdirde önce sözle kontrol altına alınmaya çalışılır. Bu mümkün olmadığı takdirde, hareketini giderecek derecede kuvvet kullanılabilir. Ancak zaruri olmadıkça gerek kendisinin gerek başkasının hayatı, vücut bütünlüğü veya sağlığı tehlikeye girmedikçe kuvvet kullanılmaz. Saldırgan tutum ve davranışları kontrol altına alınamayan kişiler tıbbi müdahalede bulunulması için sağlık kuruluşlarına gönderilir.

Gözaltındaki kişinin yaşamıyla alakalı durumlar doğrultusunda kişi gözetime tabi tutulabilir. Bu gözetleme işleminin icrasında kamera gibi teknik araçlardan da faydalanılması mümkündür.

Gözaltı Kararına İtiraz Edilebilir Mi?

Kişinin gözaltına alınmasına veya gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısınca verilecek yazılı emre karşı, kişinin müdafi veya kanuni temsilcisi, eşi, ikinci dereceye dahil kan hısımları hemen salıverilmeyi sağlamak için sulh ceza hakimine başvurabilir. Sulh ceza hakimi incelemeyi evrak üzerinden ve 24 saat dolmadan sonuçlandırır. İtirazın yerinde olmadığı değerlendirilse kesin olmak üzere başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir. İtiraz kabul edildiği takdirde gözaltı kararı kaldırılır ve kişi derhal salıverilir.

Gözaltı Tedbiri Ne Zaman Sona Erer?

Gözaltı, şüphelinin emniyetteki ifade alma ve diğer işlemlerinin tamamlanmasını takiben yetkili hakim önüne çıkarılması ile veya kanuni sürenin dolması yahut gözaltı kararına yapılan itirazın sulh ceza hakimince kabul edilmesi halinde sona erer.

Gözaltına Alınan Kişi Aynı Soruşturmada Tekrar Gözaltına Alınabilir Mi?

Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz.

Soruşturma ve kovuşturmalarda kişiye uygulanacak işlem ve tedbirlerin, hukuka ve evrensel insan haklarına uygun şekilde icra edilmesi zaruridir. Ayrıca sonuçlarının da ağırlığına bağlı olarak kişinin herhangi bir şekilde bir suça ilişkin ceza tehdidi altında olması son derece dikkate alınması gereken bir konu olup, sürecin tamamen uzman bir avukat desteğiyle yürütülmesini tavsiye etmekteyiz.